ASEAN – 6 i ASEAN – 4: problemy na drodze do integracji regionu Azji Południowo-Wschodniej

Prof. nadzw. dr hab. Małgorzata Pietrasiak
Uniwersytet Łódzki

Fragment artykułu zgłoszonego na konferencję pt. Procesy integracyjne w regionie Azji i Pacyfiku, która odbyła się 26 listopada 2008 r. na Uniwersytecie Ekonomicznym we Wrocławiu.

Cały region Azji Południowo-Wschodniej jest bardzo zróżnicowany. Kontrasty związane z poziomem instytucjonalnym, społecznym a przede wszystkim gospodarczym między nowymi i starymi członkami ASEAN są szczególnie widoczne. Nic więc dziwnego, że w publikacjach wielu komentatorów pojawiła się obawa, że nowa grupa członków zmieni charakter organizacji, zahamuje postęp cywilizacyjny i opóźni proces integracji . Najbrdziej wymownym wskaźnikiem ilustrującym owe dysproporcje jest poziom dochodu (GNI) per capita.

Biorąc pod uwagę wskaźnik dochodu narodowego per capita można państwa ASEAN podzielić na 3 grupy: Grupa pierwsza to wysoko rozwinięte gospodarki: Singapur i Brunei, grupa druga średniorozwinięte gospodarki: Malezja, Tajlandia, Filipiny i Indonezja (dochód ponad 1,000 USD na głowę) oraz grupa trzecia to CLMV, gdzie dochód nie przekracza 1000 USD na głowę mieszkańca. Najniższy poziom reprezentuje Myanmar. dochód per capita wynosi tu zaledwie 217 USD (dla porównania w Singapurze – 27580 USD na głowę mieszkańca).

Kolejne różnice między nowymi i starymi członkami ASEAN dotyczą ich infrastruktury gospodarczej, a w szczególności. sieci transportowych, systemów informacyjnych, komunikacji i technologii. Również w tym wypadku najsłabszą grupą są kraje MCLV. Zła infrastruktura powoduje niską mobilność transferu technologii dla nowych członków ASEAN. Wskaźniki związane z rozwojem infrastruktury w starych państwach ASEAN są dwukrotnie wyższe niż w CLMV. Jeśli chodzi na przykład o drogi bite to gdy w Tajlandii, Singapurze jest blisko 100% takich dróg, Malezji 78% to w Wietnamie – 19% .

Państwa ASEAN – 6 od dawna rozwijają otwartą gospodarkę rynkową, a nowa czwórka ASEAN taką drogę rozwoju obrała dopiero w drugiej połowie lat 80. Jeśli chodzi o otwartość różnych gospodarek biorąc pod uwagę zagraniczne inwestycje kapitałowe (FDI) do Produktu Krajowego Brutto (GDP) to dla Singapuru, Malezji Tajlandii i Brunei wynosi ona ponad 100%, najwyższy wskaźnik jest dla Singapuru, Brunei i Wietnamu, a pozostałe państwa są mniej atrakcyjne.

Zdaniem Bui Truong Gianga oraz Vo Tri Thanh’a – ta asymetria w polityce makroekonomicznej jest główną przeszkodą w budowie Wspólnoty Gospodarczej ASEAN (Economic Community of ASEAN). W tym wypadku na uwagę zasługuje fakt, że Wietnam korzystnie różni się od pozostałych nowych członków Stowarzyszenia. Z przeprowadzonej analizy wynika, że spośród nowych członków ASEAN, Kambodża, Laos i Myanmar pozostały w gronie państw mało atrakcyjnych, Wietnam natomiast znalazł się w grupie najatrakcyjniejszych dla inwestorów i systematycznie rozwijajacym się państwem. Bezpośrednim efektem otwarcia doi moi były inwestycje zagraniczne i integracja z gospodarką światową. Pierwszymi inwestorami były bogate państwa regionu: Malezja, Tajlandia, Singapur. Prof. Hafiz Mirza i dr Axcle Giroud na podstawie wywiadów przeprowadzonych wśród 100 inwestorów, porównali sytuację Singapuru, Malezji Tajlandii i nowych członków: Wietnamu i Kambodży. Okazało się, że do Wietnamu aż 70% FDI pochodzi z regionu Azji Wschodniej. (Japonia, Korea Pd. Tajwan, Hongkong i Chiny oraz ASEAN. ASEAN stanowi ok. 20% ogółu FDI). Wszyscy respondenci za powód zainwestowania w Wietnamie wymieniali kompozycję taniej siły roboczej, kosztów, kwalifikacji pracowników, zdolności i umiejętności językowych. 40% respondentów 40% produkcji sprzedaje na rynku wietnamskim. Możliwość jednoczesnej sprzedaży na rynku wietnamskim była jedną ważniejszych przyczyn inwestowania w Wietnamie. 60% natomiast sprzedaży wysyłana jest na ważne rynki: USA, UE i Japonia . Pozyskiwanie kapitału z zewnątrz było ważnym składnikiem stałego przyspieszenia rowoju Wietnamu. Wzrost gospodarczy Wietnamu od końca lat 80 utrzymuje się na stałym wysokim poziomie powyżej 7%.

Jeśli chodzi o wskaźnik wolności ekonomicznej, w rankingu Heritage Foundation/Wall Street Journal, Myanmar, Laos i Wietnam należą do państw sklasyfikowanych bardzo nisko odpowiednio: 153, 137 i 135 miejsce (w grupie panstw zamkniętych), natomiast Singapur na miejscu 2 (wysoka wolność gospodarcza). Kambodża znalazła się na miejscu 100, w tej samej grupie co Polska . Co prawda w innym rankingu Faser Institute w Vancouver miejsce jakie zajmuje np. Wietnam jest znacznie wyższe: za 2003 r. na 127 państw był na miejscu 98, w 2004 na 130 państw – na 85, a w 2005 na 141 państw – 97, nie zmienia to jednak faktu, że i w tym rankingu Laos, Wietnam i Myanmar zostały sklasyfikowane nisko . Dodatkowo należy pamiętać, że rynki kapitałowe w nowych państwach członkowskich w większym stopniu opierają się na systemie bankowym, tymczasem państw ASEAN – 6 są bardziej oparte na kapitale własnym. Jeśli chodzi o wskaźnik produktywności i konkurencyjności to w starych krajach ASEAN jest on 3-5 razy wyższy niż w krajach CLMV .

Różnice instytucjonalne. Kraje ASEAN są zróżnicowane pod względem systemu politycznego i gospodarczego. Problem wymaga szerszego omówienia, wykraczającego poza ramy artykułu, warto jedynie zasygnalizować, że Wietnam i Laos to państwa socjalistyczne, rządzone przez partie komunistyczne, Kambodża jest monarchią, dopiero budującą demokrację i jest mało stabilna, Birma natomiast jest dyktaturą wojskową, z którą pozostałe państwa nie bardzo wiedzą co zrobić. W ASEAN obowiązuje zasada nieingerencji w sprawy wewnętrzne, ale w czasie ostatniej wizyty w Rangunie (14 sierpnia 2007 r.), premier SRW Nguyen Tan Dung namawiał Myanmar do przestrzegania zasad demokracji.

Poziom wykwalifikowania aparatu urzędniczego w państwach ASEAN – 4 jest niski. Państwa ASEAN w październiku 2004 r. na 12 konferencji służb cywilnych (ASEAN Conference on Civil Service Matters (ACCSM) zgodziły się umocnić współpracę w ramach Projektu modernizacji służb cywilnych (Cappacity Building for Civil Services) w Kambodży, Laosie, Myanmarze i Wietnamie.

Natomiast jeśli chodzi o wybrane wskaźniki społeczne i cywilizacyjne, różnice między ASEAN – 6 i ASEAN – 4 często przechodzą wewnątrz tych grup. Na przykład biorąc pod uwagę poziom upiśmiennienia dorosłych, to Wietnam i Myanamr są na takim samym poziomie jak państwa dobrze rozwinięte. Trudna jest natomiast sytuacja w Laosie i Kambodży. Dla porównania. w Wietnamie wśród dorosłych mężczyzn upiśmiennienie wynosi 94,7% (w Singapurze 97,3%, a w Tajlandii 98,1%), wśród kobiet: 91,5% (w Singapurze 92% a w Tajlandii 97,8%). Natomiast w Laosie odpowiednio: 82,6% wśród mężczyzn i 74,7% wśród kobiet, natomiast w Kambodży jest jeszcze gorzej bo odpowiednio 80,2% i 60,1% .

Jeśli chodzi o średnią długość życia to w Wietnamie ludzie żyją dłużej niż np. w Indonezji. Ten wskaźnik wynosi dla mężczyzn 67 lat dla kobiet 72 lata (w Indonezji dla mężczyzn 66,3 lat, dla kobiet 70,3 lat), natomiast w Kambodzy długość życia wynosi dla mężczyzn 56,5 roku dla kobiet 62,7; w Laosie odpowiednio: 54 i 56 lat a w Myanmarze 55 i 60 lat . Podsumowując, również pod tym względem poziom rozwoju Wietnamu jest bliższy ASEAN – 6 i wyróżnia się na tle państw MLCV.

Spośród innych wskaźników na które powołują się się Bui Truong Giang oraz Vo Tri Thanh są również te dotyczące statusu kobiet w społeczeństwie (udział w sektorach legislacji, edukacji zarządzaniu itp.). Najwyższy mają Filipiny i Singapur, niższy Tajlandia i Malezja a najniższy Kambodża. Z kolei Wietnam i Laos mają najwyższy wskaźnik kobiet zasiadających w parlamencie (odpowiednio 27,3% oraz 22,9%). Natomiast wskaźnik biedy w regionach wiejskich nadal wskazuje że są poważne zapóźnienia w krajach CLMV. Takie różnice mogą powodować konflikt, migracje, a w konsekwencji destabilizować region. Warto zaznaczyć, że walka z biedą jest jednym z priorytetów działań rządu Wietnamu. Skala ubóstwa z 58% zmalała do 37% w latach 1992-1993 i 1997-1998, a w 2002 r. skala ubóstwa wynosiła 29%. Likwidacja biedy jest jednym z priorytetów rozwoju gospodarczego – Strategii rozwoju społeczno-ekonomicznego na lata 2001-2010. Dokument: Cele Rozwoju Wietnamu (Vietnam Development Goals), który zawiera 12 celów strategicznych, jakie stawia sobie Wietnam wymienia wśród nich właśnie zlikwidowanie biedy do 2010 r. Przyjęta w 2002 r. Strategia Wzrostu i Redukcji Biedy (Comprehensive Poverty Reduction and Growth Strategy) oraz w 2004 Wietnamska Agenda 21, wyznaczają kierunki i metody realizacji priorytetów Wietnamu w tym obszarze.