Nowy regionalizm azjatycki z perspektywy ASEAN

dr hab. Ewa Oziewicz, prof. UG
Instytut Handlu Zagranicznego
Uniwersytet Gdański

Fragment artykułu zgłoszonego na konferencję pt. Procesy integracyjne w regionie Azji i Pacyfiku, która odbyła się 26 listopada 2008 r. na Uniwersytecie Ekonomicznym we Wrocławiu.

Do dwóch głównych procesów: zinstytucjonalizowanej integracji regionalnej i globalizacji dołączyły na przełomie stuleci powiązane poniekąd z nimi, aczkolwiek odmienne typy związków między podmiotami. W końcu XX stulecia popularny zaczął być tzw. nowy regionalizm. To pojęcie jest nieco szersze od instytucjonalnej integracji regionalnej. Już nie tylko ugrupowania integracyjne o zasięgu regionalnym, takie jak Unia Europejska, Mercosur czy ASEAN znajdują rację bytu i uzasadnienie istnienia we współczesnym świecie. Dzisiaj masowo podpisywane są bilateralne, plurilateralne i multilateralne porozumienia handlowe (preferential trading agreements – PTAs) lub nawet dalej idące porozumienia o strefach wolnego handlu (free trade agreements – FTAs) z reguły pozbawione nadbudowy instytucjonalnej. Pierwszym krajem w regionie, który zawarł tego typu porozumienie był Singapur. Następne zaczęły pojawiać się lawinowo. Kraje podpisujące takie porozumienie niekoniecznie musiały cechować się bliskością geograficzną.

Obok podpisywania porozumień między często odległymi gospodarkami z różnych kontynentów od początku XXI w. zaczęto przywiązywać wagę do ożywienia kontaktów i wzajemnego wspierania się w ramach kontynentu azjatyckiego. Realizacja wspomnianej wyżej koncepcji regionalizmu azjatyckiego ma w pewnym sensie zmniejszyć uzależnienie gospodarek azjatyckich od reszty świata, szczególnie od dotychczasowych partnerów z Ameryki Północnej i Europy.

Podjęcie wysiłków w kierunku zacieśnienia kontaktów w ramach kontynentu azjatyckiego jest szczególnie widoczne w przypadku krajów członkowskich ASEAN. Tworzenie AFTA nie blokuje absolutnie rozwijania kontaktów z innymi, zewnętrznymi partnerami ASEAN, jako całości oraz partnerami poszczególnych krajów członkowskich. Już w 2001 r. na szczycie w Bandar Seri Begawan przywódcy krajów ASEAN postanowili promować powiązania z krajami azjatyckimi, przede wszystkim z krajami Azji Wschodniej: Chinami, Japonią i Koreą Płd.

Rozważając problem regionalizmu azjatyckiego trzeba sobie zdawać sprawę z faktu, iż jest on, po pierwsze, bezpośrednią konsekwencją internacjonalizacji działalności gospodarczej azjatyckich przedsiębiorstw. Po drugie, rządy tylko działały jako ogniwa pośrednie, tak więc ich rola była ograniczona do ułatwiania eksportu lub importu kapitału produkcyjnego. Po trzecie, rządy, ułatwiając transfer kapitału, straciły możliwość kontrolowania prywatnych podmiotów funkcjonujących na skalę regionalną. Po czwarte, spowodowało to zróżnicowanie interesów między, z jednej strony, prywatnymi podmiotami działającymi na skalę regionalną a tymi, którzy kontynuowali działalność na rynku lokalnym i podmiotami rządowymi, z drugiej.

Ułatwiając internacjonalizację prywatnym firmom, rządy złagodziły lub zlikwidowały niektóre z gospodarczych mechanizmów kontrolnych, co niestety w efekcie stworzyło warunki dla kryzysu 1997 – 1998.

Wiele azjatyckich rządów widzi w nowym regionalizmie ratunek1. Są one zdania, że powinno się zmniejszyć uzależnienie od Zachodu i wielostronnych instytucji finansowych, takich jak MFW czy Bank Światowy. Drogą do tego ma być m.in. zamykanie się integracji regionalnej przed krajami spoza Azji.

Singapur był pierwszym krajem w ASEAN, który podpisał dwustronne porozumienie o wolnym handlu (FTA). Zostało ono podpisane z Japonią w 2000 r. i w odczuciu społecznym pozwoliło na poprawę stosunków politycznych między obu państwami.
FTA między Singapurem i Japonią stało się swoistym wzorem do naśladowania dla innych członków. Zaczęli oni masowo podpisywać tego rodzaju porozumienia z partnerami ze swoich regionów, a także z innych kontynentów, traktując takie rozwiązania jako nową drogę do liberalizacji.

Dzisiaj funkcjonuje w regionie wiele porozumień, głównie dwustronnych między poszczególnymi członkami ASEAN i azjatyckimi partnerami spoza ugrupowania. Równolegle funkcjonują inicjatywy plurilateralne o charakterze FTA: tu jedną stroną jest ASEAN jako ugrupowanie, a drugą indywidualne kraje trzecie, takie jak Chiny, Japonia czy Indie. Zwłaszcza w latach 2004 i 2005 nasiliły się debaty na temat regionalnych porozumień handlowych (regional trade agreements – RTAs). Singapur podpisał porozumienie o utworzeniu strefy wolnego handlu z Jordanią (2004 r.), z Koreą Płd. (2005 r.) i rozpoczął negocjacje z Bahrajnem, Egiptem, Pakistanem, Kuwejtem, Katarem, ZEA i Sri Lanką (a spoza regionu z Panamą). Malezja podpisała w grudniu 2005 r. porozumienie z Japonią. Z kolei Filipiny i Tajlandia rozpoczęły negocjacje z tym krajem, co będzie skutkowało zacieśnieniem więzi między Japonią a ASEAN. Równocześnie rozważa się możliwość utworzenia strefy wolnego handlu między Japonią i ASEAN, jako ugrupowaniem do 2010 r.

1 S. D. Sharma, Beyond ASEAN and APEC: towards a new Asia-Pacific economic regionalism, „East Asian Review” 2002, vol. 14, nr 3, s. 37 – 48.

Możesz również polubić…